Artykuł oparty na rekomendacjach organizacji takich jak AAP, Child Mind Institute, edukatorów szkolnych i polskich ekspertów.
Dla kogo jest ten tekst?
Dla nauczycieli, wychowawców i pedagogów szkolnych, którzy chcą lepiej zrozumieć uczniów doświadczających lęku (w tym lęku społecznego i napadów paniki) oraz reagować w sposób wspierający, bezpieczny i skuteczny — także w nagłych sytuacjach.
1. Czym jest lęk – i jak objawia się w szkole?
Lęk w klasie nie zawsze wygląda jak przerażenie. Czasem to:
• brak zgłoszeń do odpowiedzi, unikanie kontaktu wzrokowego,
• perfekcjonizm i panika przed popełnieniem błędu,
• wycofanie w grupie, bierność na lekcji,
• bóle brzucha i głowy bez wyraźnej przyczyny,
• płacz, drażliwość, problemy z koncentracją.
Lęk społeczny to rodzaj lęku, w którym źródłem cierpienia jest ekspozycja społeczna – odpowiadanie przy klasie, wystąpienia, a nawet samo „bycie zauważonym”. Uczeń boi się oceny, ośmieszenia i często unika sytuacji, które mogłyby do tego doprowadzić.
👉 art. 1 Czym są zaburzenia lękowe?
👉art. 2 Objawy lęku – przewodnik, który zobaczysz i poczujesz
2. Fundamenty wsparcia w codziennej pracy
• Zauważ – nie oceniaj: ciche dziecko to niekoniecznie „niezainteresowane”, a płaczliwe – nie „rozpuszczone”.
• Propozycja zamiast pytania „dlaczego”: zamiast „Dlaczego się boisz?” – „Chcesz chwilę przerwy?”
• Indywidualne tempo: uczeń nie musi od razu występować – może najpierw ćwiczyć w parach lub przesłać nagranie.
• Stałe sygnały wsparcia: np. umówiony gest lub zdanie, które daje zgodę na wyjście lub przerwanie sytuacji.
👉 art. 5a Podstawy podstaw, czyli dbanie o siebie
3. Sytuacje, w których lęk ujawnia się najczęściej – i jak wtedy reagować
A) Na korytarzu / w tłumie
Co może się dziać? Uczeń „znika”, siada z boku, unika kolegów, robi się blady, drży, może mieć napad paniki.
Jak pomóc?
• Zauważ dyskretnie – nie pytaj głośno „Co się dzieje?”.
• Zaproponuj: „Możesz podejść na chwilę? Zobaczymy, czy wszystko OK.”
• Odprowadź do spokojnego miejsca (pedagog, biblioteka).
• Jeśli trzeba – wezwij wsparcie bez robienia zamieszania.
B) W trakcie odpowiedzi ustnej
Co może się dziać? Wahanie, blokada, płacz, całkowite milczenie.
Jak pomóc?
• Daj opcję powrotu później: „Możesz dokończyć później, dobrze?”
• Zamień odpowiedź ustną na pisemną lub indywidualną rozmowę.
• Jeśli dziecko sygnalizuje potrzebę wyjścia – pozwól.
C) Podczas występu lub prezentacji
Co może się dziać? Napięcie, błądzenie wzrokiem, panika, rezygnacja w ostatniej chwili.
Jak pomóc?
• Nie zmuszaj – zaproponuj alternatywę.
• Pozwól zejść ze sceny bez komentarza.
• Zapytaj później: „Co mogę zrobić, żeby następnym razem było Ci łatwiej?”
4. Czego unikać?
• Zawstydzania („Wszyscy patrzą, a Ty nie mówisz?”)
• Oceniania („Musisz się w końcu ogarnąć!”)
• Ignorowania – lęk rzadko „przechodzi sam z wiekiem”.
👉 Takie reakcje pogłębiają trudności i utrwalają unikanie.
5. Po incydencie – jak rozmawiać i wspierać?
• Nie komentuj przy innych.
• Oferuj rozmowę indywidualną, kontakt z pedagogiem lub psychologiem.
• Możesz zaproponować ćwiczenia relaksacyjne albo bezpieczną ekspozycję w małym kroku.
👉 art. 9 Oddech
👉 art. 21 Ekspozycja
6. Długofalowe strategie budowania atmosfery bezpieczeństwa
• Dawaj prawo do błędu – mów: „kto spróbuje?”, zamiast „kto wie?”.
• Doceniaj małe postępy – szczególnie u uczniów z lękiem społecznym.
• Współpracuj z psychologiem szkolnym przy powracających objawach.
📌 Zapamiętaj – nauczyciel wspierający
• Twoja obecność i spokój są ważniejsze niż słowa.
• Uczeń z lękiem potrzebuje bezpieczeństwa, nie wyzwania.
• Możesz pomóc przełamać spiralę unikania.
• Jeśli nie wiesz, jak pomóc – zapytaj specjalisty.
• Zadbaj też o siebie – uczniowie czują napięcie dorosłych.
👉 art. Bliska osoba zmaga się z lękiem
📚 Bibliografia
Światowe: Child Mind Institute, National Association of School Psychologists, ADAA, Beyond Blue, Worth-it Positive Mental Health for Schools.
Polskie: CBT.pl, Epedagogika.pl, ZycieSzkoly.com.pl